معنی درس پنجم فارسی دهم + لغات و آرایه های ادبی

درس پنجم فارسی پایه دهم با بیان مضامینی عمیق و عبرت‌آموز به تحلیل ناپایداری قدرت و سلطنت پرداخته و مخاطب را به توجه به زوال و فناپذیری دنیای مادی فرا می‌خواند. در این مقاله، به تفسیر معنی اشعار این درس، بررسی لغات کلیدی و آرایه‌های ادبی استفاده شده در آن می‌پردازیم.

معنی و آرایه های ادبی درس پنجم فارسی دهم

۱- هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد
معنی: سرانجام، مرگ به سراغ همه خواهد آمد و حتی شکوه و جلال زمانه شما نیز روزی به پایان خواهد رسید. کلمات: ‌رونق” به معنی شکوه و زیبایی و “زمان” به معنی دوران است.
آرایه‌ها:
‌شما نیز بگذرد” ردیف و “جهان” مجاز از زندگی است. استفاده از کنایه “مرگ بر جهان کسی گذشتن” به معنی رسیدن مرگ به او می‌باشد.

۲- وین بوم محنت از پی آن تا کند خراب
معنی: غم و اندوه همچون جغدی شوم است که نه تنها به ما آسیب می‌زند، بلکه شما را نیز نابود خواهد کرد. کلمات: “بوم” نماد شومی و “محنت” به معنی اندوه است. آرایه‌ها: “بوم محنت” اضافه تشبیهی و “دولت آشیان” ترکیب تشبیهی است.

۳- آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام
معنی: مرگ که نابودکننده همگان است، روزی شما را نیز در بر خواهد گرفت. کلمات: “اجل” به معنی مرگ و “خاص و عام” به معنی درباریان و مردم عادی است. آرایه‌ها: “آب اجل” اضافه تشبیهی و “گلوگیر” کنایه از نابودکننده است.

۴- چون داد عادلان به جهان در، بقا نکرد
معنی: همانگونه که عدالت انسان’های دادگر در این دنیا پایدار نماند، ستمگری شما نیز دیر یا زود از بین خواهد رفت. کلمات: “داد” به معنی عدل و انصاف و “بقا نکرد” یعنی باقی نماند. آرایه‌ها: تضاد در “داد و بیداد” و واج‌آرایی “د” و “ن”.

۵- در مملکت چو غرّش شیران گذشت و رفت
معنی: همانطور که صدای دلیران و شجاعان گذشته است، صدای شما که ناتوانید نیز به زودی خاموش خواهد شد. کلمات: “مملکت” به معنی کشور و “غرّش” به معنی خروش و بانگ است. آرایه‌ها: استعاره در “شیران” از دلیران و تضاد در “غرش و عوعو”.

۶- بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت
معنی: مرگ همچون بادی است که شمع‌ها را خاموش می‌کند و این بادی شما را نیز خواهد کشت. کلمات: “بسی” به معنی بسیار و “کشت” به معنی خاموش کردن است. آرایه‌ها: “باد” استعاره از مرگ و “شمع” استعاره از انسان‌ها.

۷- زین کاروانسرا بسی کاروان گذشت
معنی: بسیاری از فرمانروایی‌ها و کاروان‌ها از این جهان عبور کرده‌اند و شما نیز ناچار باید بروید. کلمات: “کاروانسرا” به معنی مکان استراحت کاروان و “کاروان” به معنی گروه مسافران. آرایه‌ها: استعاره در “کاروانسرا” از دنیا.

۸- ای مفتخر به طالع مسعود خویشتن
معنی: ای کسی که به بخت نیک خود می’نازی، بدان که این بخت شما نیز به پایان خواهد رسید. کلمات: “مفتخر” به معنی سربلند و “طالع” به معنی بخت است. آرایه‌ها: استعاره در “اختر” از عوامل خوشبختی.

۹- بر تیر جورتان ز تحمل سپر کنیم
معنی: ما با تحمل و شکیبایی در برابر ستم شما ایستاده‌ایم تا روزگار شما نیز به پایان برسد. کلمات: “جور” به معنی ستم و “کمان” به معنی قدرت است. آرایه‌ها: “تیر جور” اضافه تشبیهی و تضاد بین “تیر” و “سپر”.

۱۰- ای تو رمه سپرده به چوپان گرگ طبع
معنی: ای کسانی که مردم را به دست کارگزاران ستمگر سپرده‌اید، بدانید که این ستمگری شما نیز به پایان خواهد رسید. کلمات: “رمه” به معنی گله و “طبع” به معنی سرشت است. آرایه‌ها: استعاره در “رمه” از مردم و “چوپان گرگ” از کارگزاران ستمگر.

جمع‌بندی

درس پنجم فارسی دهم با تاکید بر ناپایداری قدرت و سلطنت، پیامی از عبرت و هشدار به ستمگران دارد. این اشعار با استفاده از آرایه‌های ادبی مانند استعاره، کنایه، تضاد و اضافه تشبیهی، به زیبا و مؤثر شدن پیام‌ها و درک بهتر مخاطب کمک می‌کنند. با توجه به معنای عمیق و عبرت‌آموز این اشعار، مخاطب به ناپایداری و زوال دنیا و ضرورت عدالت و انصاف توجه می‌کند.