سوالات متن فلسفه دوازدهم انسانی درس سوم جهان علّی و معلولی با جواب

در فلسفه، یکی از اساسی‌ترین مباحث، مفهوم علیت و رابطه بین علت و معلول است. این موضوع از دیرباز مورد توجه فیلسوفان بوده و دیدگاه‌های مختلفی درباره آن ارائه شده است. در درس سوم فلسفه پایه دوازدهم انسانی، به بررسی رابطه علت و معلول، دیدگاه‌های فیلسوفان غربی و اسلامی درباره علیت، و همچنین نتایج و کاربردهای این اصل در زندگی و علم پرداخته می‌شود. در ادامه، مجموعه‌ای از سوالات و پاسخ‌های مربوط به این درس ارائه شده است.

سوالات درس سوم فلسفه دوازدهم انسانی

سوالات و پاسخ‌های درس ۳ فلسفه دوازدهم انسانی

تعریف علت و معلول چیست؟
علت، عاملی است که باعث به وجود آمدن یک پدیده (معلول) می‌شود، به طوری که بدون آن، معلول به وجود نمی‌آید. معلول نیز پدیده‌ای است که برای وجود خود نیازمند علت است و بدون آن، تحقق نمی‌یابد.
رابطه علیت چیست و چه تفاوتی با سایر روابط دارد؟
رابطه علیت، یک رابطه وجودی است که در آن علت، هستی معلول را تأمین می‌کند. این رابطه با روابطی مانند دوستی متفاوت است؛ زیرا در دوستی ابتدا افراد وجود دارند و سپس رابطه بین آن‌ها برقرار می‌شود، اما در علیت، وجود معلول وابسته به علت است.
دکارت درباره علیت چه نظری دارد؟
دکارت معتقد است که:
- اصل علیت مستقل از تجربه و از راه عقل درک می‌شود.
- این مفهوم به‌طور فطری در ذهن انسان وجود دارد.
- نیازی به تجربه یا آموزش برای فهم رابطه علیت نیست.
تجربه‌گرایان (امپریست‌ها) چگونه به اصل علیت نگاه می‌کنند؟
از آنجا که تجربه‌گرایان بر اساس حس و تجربه استدلال می‌کنند، معتقدند که انسان از طریق مشاهده توالی پدیده‌ها، رابطه علیت را درک می‌کند. مثلاً با دیدن طلوع خورشید و روشن شدن زمین، تصور می‌کنیم که خورشید علت روشنایی است.
دیوید هیوم درباره علیت چه نظری دارد؟
هیوم، که خود تجربه‌گراست، علیت را مفهومی فراتر از حس می‌داند. او معتقد است که ما صرفاً بر اثر تکرار پدیده‌ها، بین آن‌ها تداعی ذهنی ایجاد می‌کنیم و این رابطه چیزی جز یک امر روانی نیست.
نظر فلاسفه مسلمان درباره اصل علیت چیست؟
آنان بر این باورند که علیت یک قاعده عقلی است و از طریق تجربه به دست نمی‌آید، زیرا هر تجربه‌ای خود بر اصل علیت متکی است. آن‌ها استدلال می‌کنند که اگر چیزی خودبه‌خود به وجود آید، به معنای اجتماع نقیضین است که محال است.
چرا یک پدیده نمی‌تواند بدون علت پدید آید؟
زیرا این فرض، به این معناست که چیزی که هنوز وجود ندارد، خودش باعث ایجاد خودش شده باشد که منجر به اجتماع نقیضین شده و از نظر عقلی غیرممکن است.
اصل امتناع اجتماع نقیضین چیست؟
به این معناست که دو چیز متضاد، مانند تاریکی و نور، نمی‌توانند همزمان و در یک مکان وجود داشته باشند.
چرا ابن سینا تجربه را برای درک علیت ناکافی می‌داند؟
چون تجربه تنها به ما نشان می‌دهد که پدیده‌ها به دنبال هم می‌آیند، اما این توالی زمانی لزوماً به معنای رابطه علی و معلولی نیست.
اصل سنخیت علت و معلول چیست؟
این اصل بیان می‌کند که هر علت تنها می‌تواند معلولی متناسب با خود ایجاد کند. مثلاً غذا باعث سیر شدن می‌شود، اما برای باسواد شدن باید مطالعه کرد.
چگونه اصل سنخیت در تحقیقات علمی به کار می‌رود؟
دانشمندان هنگام تحقیق، به دنبال عواملی می‌گردند که بیشترین تناسب را با پدیده مورد مطالعه دارند تا علت اصلی را بیابند.
سه مورد از نتایج اصل علیت را نام ببرید.

ارتباط و پیوستگی بین پدیده‌ها
امکان پیش‌بینی وقایع
امکان جلوگیری از برخی حوادث

چند مورد از نتایج اصل سنخیت را ذکر کنید.

انسان از هر چیز، اثر متناسب با آن را انتظار دارد.
شناخت تفاوت‌های اشیا برای فهم بهتر آثار آن‌ها.
امکان پژوهش و تحقیق.
تنظیم امور زندگی و ایجاد شاخه‌های مختلف علمی.

اصل وجوب علی و معلولی چیست؟
هرگاه علت یک پدیده ایجاد شود، وجود معلول نیز ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌شود.
دیدگاه‌های مختلف درباره علیت به کدام فلاسفه مربوط است؟

«علیت حاصل توالی پدیده‌هاست» → تجربه‌گرایان و هیوم
«درک انسان از علیت فطری است» → دکارت
«انسان به علت نیاز دارد زیرا ذاتاً ممکن‌الوجود است» → ابن سینا
«علیت یک اصل تجربی است» → تجربه‌گرایان
«علیت یک اصل کاملاً عقلی است» → فلاسفه مسلمان

کدام اصول فلسفی در اشعار زیر تأیید شده‌اند؟

«گندم از گندم بروید جوز جو» → اصل سنخیت علت و معلول
«چو بد کردی مشو غافل ز آفات» → اصل وجوب علی و معلولی

سوالات متن درس سوم فلسفه دوازدهم انسانی

نکات مهم درس سوم (به‌صورت جای خالی)

انسان از کودکی درباره چیستی و چرایی پدیده‌ها پرسش می‌کند.
رابطه علیت، رابطه‌ای وجودی است.
واژه «چرا» بازتابی از درک علیت در ذهن انسان است.
دکارت معتقد است که یافتن مصادیق علت و معلول، نیازمند تجربه و آموزش است.
هیوم با اینکه تجربه‌گراست، اما شناخت علیت را از طریق حس و تجربه غیرممکن می‌داند.
تداعی ذهنی در نظر هیوم، صرفاً یک امر روانی ناشی از توالی پدیده‌ها است.
اصل سنخیت بیانگر تناسب و هماهنگی بین علت و معلول است.
اصل وجوب علی و معلولی، ضرورت بخشی علت به معلول را بیان می‌کند.

جمع‌بندی

مفهوم علیت یکی از بنیادی‌ترین اصول فلسفی است که درک صحیح آن تأثیر بسزایی در تفکر علمی و منطقی انسان دارد. در این درس، دیدگاه‌های متفاوتی درباره علیت ارائه شد؛ از جمله دیدگاه تجربه‌گرایان که آن را نتیجه تکرار پدیده‌ها می‌دانند، و دیدگاه فلاسفه مسلمان که آن را یک اصل عقلی می‌پندارند. همچنین، اصولی مانند سنخیت و وجوب علی و معلولی به ما کمک می‌کنند تا ارتباط میان پدیده‌ها را بهتر درک کنیم و از آن در علم و زندگی بهره ببریم.