سوالات متن فلسفه دوازدهم انسانی درس دوم جهان ممکنات با جواب

فلسفه به عنوان علمی که به شناخت هستی و روابط آن با مفاهیم مختلف می‌پردازد، در درس دوم فلسفه پایه دوازدهم به بررسی مفهوم “جهان ممکنات” می‌پردازد. این مبحث بر روی رابطه میان موضوع و محمول در گزاره‌های فلسفی تمرکز دارد و نشان می‌دهد که چگونه اشیاء و موجودات نسبت به وجود خود می‌توانند ضروری، امتناعی یا امکانی باشند. در این مقاله، مجموعه‌ای از سوالات مربوط به این درس همراه با پاسخ‌ ارائه می‌شود.

سوالات و پاسخ‌های درس ۲ فلسفه دوازدهم انسانی

۱. چه انواعی از رابطه میان موضوع و محمول در یک قضیه وجود دارد؟ هر کدام را با مثال توضیح دهید.

پاسخ:
الف) رابطه ضروری (وجوبی): زمانی که میان موضوع و محمول یک ارتباط قطعی و ناگزیر وجود دارد.
مثال: عدد چهار همیشه زوج است / انسان ذاتاً حیوان است.

ب) رابطه غیرممکن (امتناعی): هنگامی که اتصال بین موضوع و محمول مطلقاً محال باشد.
مثال: عدد هشت نمی‌تواند فرد باشد / خورشید در شب طلوع می‌کند.

ج) رابطه احتمالی (امکانی): زمانی که ارتباط بین موضوع و محمول ممکن اما نه قطعی باشد.
مثال: دیوار خانه ما ممکن است سفید باشد / هوای فردا شاید بارانی باشد.

۲. نوع رابطه میان موضوع و محمول را در گزاره‌های زیر مشخص کنید:

الف) مجموع دو ضلع مثلث از ضلع سوم بیشتر است. (وجوبی)
ب) در برخی مثلث‌ها ارتفاع و میانه یکی است. (امکانی)
ج) مجموع زوایای یک مثلث برابر با سه قائمه است. (امتناعی)

۳. رابطه وجود را با هر یک از موارد زیر تعیین کنید (وجوبی، امکانی، امتناعی):

• خاک → امکانی
• مهربانی → امکانی
• سوختن → امکانی
• سیاه-سفید همزمان → امتناعی
• دیو → امکانی
• خداوند → وجوبی
• فرشتگان → امکانی
• دریای جیوه → امکانی
• روح → امکانی
• پرنده → امکانی
• انرژی → امکانی
• مربع پنج‌ضلعی → امتناعی

۴. واجب‌الوجود بالغیر چیست؟ یک مثال بیاورید.

پاسخ:
موجوداتی که ذاتاً ممکن‌الوجود هستند اما به واسطه‌ی علت‌های خارجی به وجود آمده‌اند، واجب‌الوجود بالغیر نامیده می‌شوند.
مثال: انسان، درخت، خورشید و تمام اشیائی که در حال حاضر در جهان وجود دارند.

۵. هنگامی که می‌گوییم رابطه ماهیت انسان با وجود، امکانی است، چه مفهومی دارد؟

پاسخ:
به این معنی که وجود انسان ضروری نیست؛ او می‌تواند باشد یا نباشد. ذات او اقتضای حتمی بودن یا محال بودن ندارد و به علتی خارجی نیازمند است تا وجود پیدا کند.

۶. جای خالی را تکمیل کنید:

الف) موجودی که رابطه آن با وجود، قطعی و همیشگی است، واجب‌الوجود نام دارد.
ب) موجودی که نسبت به وجود، ارتباط احتمالی دارد، ممکن‌الوجود خوانده می‌شود.
ج) موجودی که نسبت به وجود، رابطه‌ای غیرممکن دارد، ممتنع‌الوجود شناخته می‌شود.

دسته‌بندی موجودات از نظر فلسفی

1. واجب‌الوجود بالذات: فقط خداوند در این دسته قرار دارد؛ وجود او ازلی است و نیاز به هیچ علتی ندارد.
2. واجب‌الوجود بالغیر: موجوداتی که به واسطه‌ی علتی دیگر وجود دارند، مانند انسان، درخت و سایر اشیاء موجود.
3. ممکن‌الوجود بالذات: موجوداتی که در ذات خود نسبت به وجود و عدم در حالت تساوی قرار دارند، مانند دیو، میز، کوه الماس.
4. ممتنع‌الوجود بالذات: موجوداتی که ذاتاً امکان وجود ندارند، مانند دایره‌ی چهارضلعی، شریک خدا، اجتماع نقیضین.

۷. مشخص کنید که هر یک از موارد زیر در کدام دسته قرار می‌گیرند:

• خداوند → واجب‌الوجود بالذات
• سنگ → واجب‌الوجود بالغیر
• سیمرغ → ممکن‌الوجود بالذات
• عدد بی‌نهایت → ممتنع‌الوجود بالذات
• انسان → واجب‌الوجود بالغیر
• کوه الماس → ممکن‌الوجود بالذات
• فرشتگان → واجب‌الوجود بالغیر
• مثلث چهارضلعی → ممتنع‌الوجود بالذات
• اجتماع نقیضین → ممتنع‌الوجود بالذات
• اسب آتش‌خوار → ممکن‌الوجود بالذات

۸. تفاوت میان حمل ضروری و حمل غیرضروری چیست؟ با مثال توضیح دهید.

پاسخ:

• حمل ضروری: زمانی است که محمول بخشی از ذات موضوع باشد و نیاز به دلیل نداشته باشد.
  مثال: عدد پنج فرد است / انسان حیوان ناطق است.

• حمل غیرضروری: زمانی است که محمول بخشی از ذات موضوع نباشد و نیاز به دلیل داشته باشد.
  مثال: علی شجاع است / انسان مهربان است.

۹. مشخص کنید کدام یک از جملات صحیح و کدام یک نادرست است:

✅ تمام موجودات به غیر از خدا، نسبت به وجود، حالت امکانی دارند. (صحیح)
❌ واجب‌الوجود بالغیر، نیازی به علت ندارد. (نادرست)
✅ ممکن‌الوجود بالذات، برای موجود شدن به علت خارجی نیاز دارد. (صحیح)
❌ ممتنع‌الوجود می‌تواند تحت شرایط خاصی به وجود آید. (نادرست)

جمع‌بندی

در این درس، مفهوم “جهان ممکنات” مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که رابطه‌ی میان موضوع و محمول در یک گزاره می‌تواند ضروری، امکانی یا ممتنع باشد. همچنین، ماهیت موجودات به دسته‌های واجب‌الوجود بالذات، واجب‌الوجود بالغیر، ممکن‌الوجود بالذات و ممتنع‌الوجود بالذات تقسیم شد. فهم این مفاهیم کمک می‌کند تا دید عمیق‌تری نسبت به فلسفه‌ی وجود و عدم داشته باشیم.