معنی درس هفدهم (كار و تلاش) فارسی پنجم دبستان + کلمات، هم خانواده و متضاد

درس هفدهم فارسی پایه پنجم دبستان شعری زیبا از گفت‌وگوی حضرت سلیمان (ع) با یک مورچه است. این شعر با زبانی ساده اما پرمعنا، ارزش تلاش و قناعت را بیان می‌کند. در ادامه متن شعر، معانی و کلمات هم‌خانواده و متضاد آورده شده است.

متن شعر درس هفدهم فارسی پنجم ابتدایی و معنی آن

۱- به راهی در، سلیمان دید موری
که با پای ملخ می‌کرد زوری
معنی: سلیمان (ع) در مسیری مورچه‌ای را دید که با پای یک ملخ در حال کشمکش و تقلا بود.

۲- به زحمت، خویش را هر سو کشیدی
وزان بار گران، هر دَم خمیدی
معنی: مورچه با سختی خود را به اطراف می‌کشید و از سنگینی بارش، مدام خم می‌شد.

۳- ز هر گردی، برون افتادی از راه
ز هر بادی، پریدی چون پر کاه
معنی: با هر باد و گرد و خاکی از مسیر خود منحرف می‌شد و مثل پر کاه جابه‌جا می‌شد.

۴- چنان بگرفته راه سعی در پیش
که فارغ گشته از هر کس، جز از خویش
معنی: آن‌چنان در تلاش بود که به‌جز خودش، به چیز دیگری توجه نداشت.

۵- به تندی گفت: «کای مسکین نادان
چرایی فارغ از مُلک سلیمان؟»
معنی: سلیمان با لحنی جدی گفت: «ای نادانِ بیچاره! چرا از سرزمین من بی‌خبر هستی؟»

۶- بیا زین ره، به قصر پادشاهی
بخور در سفره‌ی ما، هر چه خواهی
معنی: به این مسیر بیا و به قصر پادشاهی قدم بگذار و هر چه می‌خواهی از سفره‌ی ما بخور.

۷- چرا باید چنین خونابه خوردن
تمام عمرِ خود را بار بردن
معنی: چرا باید این‌گونه سختی بکشی و تمام عمر خود را در حمل بار بگذرانی؟

۸- ره است اینجا و مردم رهگذارند
مبادا بر سرت پایی گذارند
معنی: اینجا مسیر عبور مردم است، مواظب باش که کسی پا رویت نگذارد.

۹- مکش بیهوده این بار گران را
میازار از برای جسم، جان را
معنی: این بار سنگین را بی‌جهت حمل نکن و برای جسم، روحت را آزار مده.

۱۰- بگفت: «از سور، کمتر گوی با مور
که موران را، قناعت خوش‌تر از سور»
معنی: مورچه گفت: «درباره‌ی جشن و مهمانی کمتر با من صحبت کن، چون مورچه‌ها قناعت را بیشتر از شادی‌های بیهوده دوست دارند.»

۱۱- نیفتد با کسی ما را سر و کار
که خود، هم توشه داریم و هم انبار
معنی: ما نیازی به دیگران نداریم، چون هم خوراک داریم و هم انبار پر از آذوقه.

۱۲- مرا امید راحت‌هاست زین رنج
من این پای ملخ، ندهم به صد گنج
معنی: من از این زحمت‌ها امید به آرامش دارم و این پای ملخ را با صدها گنج هم عوض نمی‌کنم.

۱۳- گَرَت همواره باید کامکاری
ز مور آموز رسم بُردباری
معنی: اگر همیشه به دنبال موفقیت هستی، از مورچه صبر و پایداری را یاد بگیر.

۱۴- مرو راهی که پایت را ببندند
مکن کاری که هُشیاران بخندند
معنی: راهی را نرو که در آن گرفتار شوی و کاری نکن که افراد باهوش به تو بخندند.

۱۵- گهِ تدبیر، عاقل باش و بینا
ره امروز را مسپار فردا
معنی: در زمان تصمیم‌گیری، عاقل و آگاه باش و کار امروز را به فردا نینداز.

۱۶- بکوش اندر بهارِ زندگانی
که شد پیرایه‌ی پیری، جوانی
معنی: در دوران جوانی تلاش کن، زیرا جوانی زینت و زیبایی دوران پیری است.

کلمات درس ۱۷ فارسی پنجم

• سلیمان: پیامبر الهی که بر انسان‌ها، حیوانات و جن‌ها حکمرانی می‌کرد.
• مهارت: توانمندی و تسلط در انجام کاری.
• موری: نوعی از مورچه.
• حساب کردن: شمردن و ارزیابی کردن.
• وزان: مخفف «و از آن»، به معنی آن که گفته شد.
• اختر شناسی: علم ستارگان و آسمان.
• گران: بزرگ و با ارزش، یا سنگین.
• حکمت: دانش و خردمندی.
• کاه: علف یا گیاه خشک شده.
• ناگزیر: بدون امکان انتخاب دیگر، مجبور.
• سعی: تلاش و کوشش برای رسیدن به هدف.
• نان آور خانه: فردی که درآمد خانواده را تأمین می‌کند.
• فارغ: آسوده و بی‌دغدغه.
• یاور: فردی که در سختی‌ها کمک می‌کند.
• به تندی: با سرعت زیاد.
• کسب علم و معرفت: دریافت و یادگیری دانش و آگاهی.
• مسکین: فقیر یا نیازمند.
• مهرگان: فصل پاییز، به ویژه ابتدای آن.
• ملک: سرزمین و قلمرو پادشاهی.
• دانستم: فهمیدم یا دریافتم.
• خونابه خوردن: رنج و سختی کشیدن.
• عزم: اراده و تصمیم قوی.
• میازار: اذیت و آزار نرسان.
• سور: جشن و مهمانی.
• عالمان: دانایان و خردمندان.
• قناعت: رضایت از کمترین‌ها.
• مردم عادی: مردم معمولی و غیر ویژه.
• توشه: آذوقه و خوراکی که برای سفر برداشته می‌شود.
• دیار: سرزمین یا ناحیه‌ای که فرد به آن تعلق دارد.
• گنج: گوهری با ارزش و چیزهای گرانبها.
• پژوهش: تحقیق و بررسی.
• همواره: همیشه.
• خردمندانه: تصمیم‌گیری با حکمت و عقل.
• کامکاری: خوشبختی و نیک‌فرجامی.
• چه بسا: بسیار و فراوان.
• رسم: شیوه یا روشی که مردم به آن عمل می‌کنند.
• پرسشگر: فردی که سوال می‌کند.
• بردباری: شکیبایی و صبر.
• هوشمندی: آگاهی و ذکاوت.
• هشیاران: عاقلان و دانایان.
• در دل داشت: قصد داشتن و نیت کردن.
• گَه: گاهی یا موقعیتی خاص.
• به سبب: به علت یا دلیل.
• تدبیر: فکر کردن برای پیدا کردن راه‌حل مناسب.
• پس از درگذشت مادر: بعد از فوت مادر.
• عاقل: فردی با خرد و دانش.
• راهزنی: غارت و دزدی.
• بینا: آگاه و هوشیار.
• سکه: پول فلزی.
• پیرایه: زیور و آراستگی.
• صادق: راستگو.
• اینک: هم‌اکنون.
• دینار: واحد پول طلا.
• پیشگاه: محل حضور، محضر.
• توشه ی من است: خوراک و آذوقه سفر من است.
• حضور یافته ام: آمده‌ام و در آنجا حضور دارم.
• ناپسند: غیر قابل قبول و زشت.
• جایگاه: موقعیت و مرتبه.
• صمیمی: نزدیک و دوستانه.
• رحمت حق بر آنان باد: خداوند به آنان رحمت کند.
• هم نشین: همراه و دوست.
• شوق آموختن: علاقه به یادگیری.
• خاکیان: انسان‌ها و اهل زمین.
• مکتب: مدرسه یا محل آموزش.
• برکرده اند: بلند کرده‌اند.
• از بر کردم: حفظ کرده‌ام.
• خاکدان: دنیای خاکی و زندگی دنیا.
• آداب: رسوم و روش‌های اجتماعی.
• ضمیر: باطن و درون فرد.
• معین کرد: مشخص کرده.
• لطف: مهربانی و کرم.
• پر مهر: سرشار از محبت.
• پرتو: نور و روشنایی.
• اثر گذار: تأثیرگذار.
• معرفت: شناخت و دانش.
• ماندگار: پایدار و باقی‌مانده.
• بپرور: پرورش بده.

کلمات هم‌خانواده فارسی پنجم درس هفدهم

1. سعی: ساعی
2. فارغ: فراغت
3. جسم: اجسام
4. قناعت: قانع
5. رسم: رسوم، مرسوم
6. تدبیر: تدابیر
7. بینا: بیننده
8. معلم: علم، علوم، تعلیم
9. حضور: حاضر، محضر
10. ارزش: باارزش، ارزشمند
11. رحمت: رحمان، رحیم
12. حق: حقوق
13. مکتب: مکاتب، مکتوب
14. خواندن: خواننده، خوانش
15. وظایف: وظیفه، موظف
16. آموزش: آموزنده، آموختنی
17. کسب: کاسب، کسبه
18. معرفت: عارف، عرفان
19. عشق: عاشق، معشوق
20. حج: حجاج، حاجی، حاجیان
21. ضمیر: ضمایر
22. لطف: الطاف، لطیف

متضاد فارسی پنجم درس ۱۷

1. بنشینم ≠ بایستم
2. می‌گذرد ≠ نمی‌گذرد
3. حضور ≠ غیاب
4. قبول ≠ مردود
5. فراز ≠ نشیب
6. نخستین ≠ آخرین
7. شیرین ≠ تلخ
8. بهترین ≠ بدترین
9. ماندگار ≠ زودگذر
10. رنج ≠ خوشی
11. خفتن ≠ بیداری
12. ناشناخته ≠ شناخته
13. رفتن ≠ آمدن
14. دروغگو ≠ راست‌گو
15. پاک ≠ آلوده
16. ناپسند ≠ پسندیده
17. دراز ≠ کوتاه
18. غافلان ≠ هوشیاران
19. بیدار ≠ خواب

کلمات سخت املایی درس ۱۷ فارسی پنجم دبستان

1. سلیمان
2. زحمت
3. وزان
4. چُنان
5. فارغ
6. کای
7. مسکین
8. قصر
9. خواهی
10. رهگذراند
11. بیهوده
12. قناعت
13. هشیاران
14. عاقل
15. خوارزم
16. ابوریحان
17. حضور
18. فراز و نشیب
19. برمی‌خاست
20. اثرگذار
21. حسودان
22. وظایف
23. غزنوی
24. فرصت
25. تحقیق
26. پژوهش
27. موضوعی
28. زیرکی
29. احترام می‌گذاشتم
30. ابوعلی سینا

جمع‌بندی

این شعر زیبا، درس‌های ارزشمندی از تلاش، قناعت و دوری از تنبلی را به ما می‌آموزد. مورچه با وجود کوچک بودن، نمادی از سخت‌کوشی و استقلال است. حضرت سلیمان (ع) در این شعر تلاش می‌کند تا او را به زندگی راحت‌تری دعوت کند، اما مورچه قناعت و تلاش را بر رفاه ترجیح می‌دهد. این داستان نشان می‌دهد که با پشتکار و صبر می‌توان به موفقیت‌های بزرگی دست یافت. پس باید از مورچه بیاموزیم که چگونه برای آینده‌ی خود تلاش کنیم و راه درستی را انتخاب نماییم.