سوالات متن فلسفه دوازدهم انسانی درس چهارم کدام تصویر از جهان؟ با جواب

فلسفه همواره به دنبال پاسخ‌هایی برای پرسش‌های بنیادین درباره جهان، علت و معلول، و چیستی حقیقت بوده است. در درس چهارم از کتاب فلسفه پایه دوازدهم انسانی، دیدگاه‌های مختلفی درباره منشأ جهان و نقش قوانین علّی بررسی می‌شود. این درس همچنین نظریات متفکرانی مانند دموکریتوس، نظریه بیگ بنگ، و مفهوم “اتفاق” را تحلیل کرده و ارتباط آنها را با نظام علت و معلول تبیین می‌کند. در ادامه، مجموعه‌ای از پرسش‌ها و پاسخ‌های مرتبط با این درس ارائه شده است.

نمونه سوالات درس چهارم فلسفه دوازدهم انسانی

۱️⃣ دموکریتوس درباره ماده اولیه جهان و شکل‌گیری عناصر و اجسام چه نظری داشت؟
🔹 پاسخ: به باور او، ساختار بنیادین جهان از اتم‌های کوچک و تجزیه‌ناپذیری تشکیل شده است که در فضای نامحدود پراکنده بودند. برخورد تصادفی این ذرات سرگردان، سبب شکل‌گیری عناصر و در نهایت، اجسام کنونی شده است.

۲️⃣ تعریف نظریه بیگ بنگ (مه‌بانگ) چیست؟
🔹 پاسخ: بر اساس این نظریه، پیدایش جهان به یک انفجار عظیم برمی‌گردد که باعث ایجاد کهکشان‌ها شده و همچنان در حال گسترش است.

۳️⃣ هر یک از اصول زیر چه نتیجه‌ای را به دنبال دارند؟
🔹 اصل علیت: بیانگر پیوستگی و ارتباط میان هر پدیده و علت آن است.
🔹 اصل ضرورت علت برای معلول: نشان‌دهنده این است که میان علت و معلول یک رابطه تخلف‌ناپذیر و قطعی وجود دارد.
🔹 اصل سنخیت میان علت و معلول: به وجود نظم و قانون‌مندی مشخص میان گروه‌های مختلف پدیده‌ها اشاره دارد.

۴️⃣ چهار معنای مختلف “اتفاق” را توضیح دهید و برای هر یک مثال بزنید.
🔹 معنای اول: نفی ضرورت علت برای معلول – یعنی میان رویدادها هیچ رابطه قطعی و ضروری وجود ندارد. مثال: تمام شرایط لازم برای بارش باران فراهم باشد اما باران نبارد.
🔹 معنای دوم: نفی سنخیت میان علت و معلول – یعنی ممکن است بین علت و نتیجه هیچ ارتباط مشخصی وجود نداشته باشد. مثال: نور خورشید موجب تاریکی شود!
🔹 معنای سوم: نفی غایتمندی و هدف در جهان – یعنی حوادث بدون برنامه‌ریزی و هدف رخ دهند.
🔹 معنای چهارم: رخدادهای غیرقابل پیش‌بینی – مانند برخورد تصادفی با یک دوست قدیمی در خیابان.

۵️⃣ انواع علت‌ها را نام ببرید و توضیح دهید.
🔹 علت تامّه: زمانی که یک علت به تنهایی برای ایجاد یک پدیده کافی باشد. مثال: خورشید علت روشنی روز است.
🔹 علت ناقصه: وقتی که برای به وجود آمدن یک پدیده، مجموعه‌ای از علت‌ها لازم باشد. مثال: برای نوشتن، وجود کاغذ، قلم، و اراده نویسنده ضروری است.

۶️⃣ انکار اصل سنخیت چه تأثیری بر زندگی فرد دارد؟
🔹 پاسخ:
✅ فرد دیگر قادر نخواهد بود رابطه بین علت و معلول را تشخیص دهد و حتی ممکن است به این باور برسد که برای رفع تشنگی، آب نوشیدن بی‌فایده است!
✅ باعث می‌شود افراد نتوانند نظم موجود در جهان را درک کنند و علوم طبیعی را کنار بگذارند.
✅ این دیدگاه اساس علم را متزلزل کرده و موجب بی‌اعتمادی به اصول علمی می‌شود.

۷️⃣ انکار غایتمندی جهان چه تأثیری بر تفکر و سبک زندگی افراد دارد؟
🔹 پاسخ: اگر کسی باور داشته باشد که جهان هدف مشخصی ندارد، پذیرش وجود خداوند و علت نخستین برای او دشوار خواهد شد. در این صورت، زندگی او بدون مفهوم هدفمندی و برنامه‌ریزی خواهد بود.

۸️⃣ کدام دسته از فلاسفه، نفی غایتمندی جهان را قبول ندارند؟
🔹 پاسخ: فیلسوفانی که به وجود خالق جهان و یک علت نخستین باور دارند، بر این نظرند که تمام رویدادها در راستای یک هدف مشخص اتفاق می‌افتند.

۹️⃣ کدام گروه از فیلسوفان، غایتمندی جهان را انکار می‌کنند؟
🔹 پاسخ: فیلسوفانی که وجود خداوند را نپذیرفته‌اند، معمولاً نظم هدفمند در جهان را نیز انکار می‌کنند و حوادث را تصادفی می‌دانند.

🔟 تنها معنای صحیح “اتفاق” چیست و چرا؟
🔹 پاسخ: تنها معنای درست آن، رخدادهای غیرقابل پیش‌بینی است؛ زیرا این معنا با اصول علیت و سنخیت مغایرتی ندارد و در واقع، محدودیت دانش ما را نشان می‌دهد.

۱️⃣۱️⃣ آیا کسی تاکنون معنای اول “اتفاق” را پذیرفته است؟
🔹 پاسخ: خیر، هیچ فیلسوفی نظریه نفی ضرورت علت برای معلول را نپذیرفته است.

۱️⃣۲️⃣ چرا بعضی افراد تصور می‌کنند که رابطه ضرورت میان علت و معلول برقرار نیست؟
🔹 پاسخ: زیرا ممکن است همه شرایط لازم برای ایجاد یک معلول فراهم نشده باشد و افراد از این موضوع آگاه نباشند.

۱️⃣۳️⃣ کدام فیلسوفان، نفی سنخیت را نمی‌پذیرند؟
🔹 پاسخ: فیلسوفان اسلامی مانند ملاصدرا، ابن‌سینا و علامه طباطبایی و برخی متفکران غربی این دیدگاه را قبول ندارند.

نکات کلیدی درس به‌صورت جای خالی

۱️⃣ برخی زیست‌شناسان معتقدند که تنها موجوداتی که به‌طور اتفاقی با محیط سازگار شدند، زنده ماندند.
۲️⃣ نظریه بیگ بنگ موجب شده که برخی تصور کنند پیدایش جهان بدون علت بوده است.
۳️⃣ فیلسوفان با بررسی مفاهیم عامیانه، آنها را نقد و اصلاح کرده یا عمیق‌تر می‌کنند.
۴️⃣ ابن سینا در کتاب الهیات شفا به مبحث اتفاق پرداخته است.
۵️⃣ انکار اصل سنخیت، باعث بی‌اعتباری علوم می‌شود.
۶️⃣ علت‌العلل یا علت نخستین همان خداوند است.
۷️⃣ تنها معنای صحیح اتفاق، رخدادهای پیش‌بینی‌نشده است.
۸️⃣ اگر کسی بگوید “در برخی موارد علت تام وجود دارد اما معلول رخ نمی‌دهد”، در واقع نظریه نفی ضرورت را پذیرفته است.

جمع‌بندی

در این درس، دیدگاه‌های مختلف درباره منشأ و نظم جهان بررسی شد. نظریه دموکریتوس، نظریه بیگ بنگ، مفهوم علت و معلول، و معانی گوناگون اتفاق از مباحث مهم این بخش بودند. در نهایت، مشخص شد که مفهوم اتفاق تنها در معنای “رخدادهای غیرقابل پیش‌بینی” با اصول فلسفی سازگار است و سایر معانی آن مورد پذیرش فلاسفه نیستند.