سوالات جامعه شناسی یازدهم انسانی درس چهاردهم انقلاب اسلامی ایران؛ نقطه عطف بیداری اسلامی با جواب

درس چهاردهم جامعه‌شناسی پایه یازدهم به بررسی تفاوت‌های انقلاب اسلامی ایران با سایر انقلاب‌ها و جنبش‌های آزادی‌بخش می‌پردازد. همچنین، نقش علمای شیعه در تحولات اجتماعی و سیاسی ایران، از دوران قاجار تا انقلاب اسلامی، مورد تحلیل قرار می‌گیرد. این درس با بررسی مفاهیم «مقاومت منفی»، «فعالیت رقابت‌آمیز» و «انقلاب اسلامی» سعی دارد دیدگاه روشنی از روند تحولات اجتماعی در ایران ارائه دهد. در ادامه، نمونه سؤالات این درس همراه با پاسخ ارائه می‌شود.

سوالات متن جامعه‌شناسی یازدهم – درس ۱۴

1. چرا امام خمینی انقلاب ایران را متفاوت از سایر انقلاب‌های جهان می‌دانست؟

   • پاسخ: به دلیل تفاوت در نحوه شکل‌گیری، شیوه مبارزه، انگیزه‌های انقلاب و اهداف آن. این انقلاب یک نعمت الهی برای ملت مظلوم ایران بود که خداوند به آنها ارزانی داشت.

2. هدف اصلی اولین جریان‌های بیداری اسلامی در ایران چه بود؟

   • پاسخ: آن‌ها تلاش می‌کردند تا رفتار حاکمان قاجار را اصلاح کرده و ساختار حکومت را تغییر دهند.

3. عالمان شیعه در برابر دولت قاجار چه رویکردی اتخاذ کرده بودند؟

   • پاسخ: آن‌ها سیاست «مقاومت منفی» را دنبال می‌کردند.

4. مفهوم «مقاومت منفی» در برابر حکومت قاجار چیست؟

   • پاسخ: یعنی عدم همکاری سیاسی با پادشاهان ظالم، مگر در مواردی که برای حفظ جان مردم و امنیت جامعه ضروری باشد.

5. چه زمانی و چرا سیاست «مقاومت منفی» جای خود را به فعالیت‌های رقابت‌آمیز داد؟

   • پاسخ: هنگامی که دولت قاجار به جای مقابله با استعمارگران، با آن‌ها قراردادهای استعماری امضا کرد و در برابر نفوذ بیگانگان تسلیم شد.

6. در دوران قاجار، مفهوم «فعالیت رقابت‌آمیز» چه معنایی داشت؟

   • پاسخ: به معنای ورود فعال در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، اما نه برای حمایت از حکومت، بلکه برای رقابت و اصلاح آن.

7. جنبش‌های رقابت‌آمیز علمای شیعه در دوره قاجار چگونه بود؟

   • پاسخ: آن‌ها با هدف اصلاح رفتار حاکمان فعالیت می‌کردند، مانند جنبش تنباکو که به لغو امتیاز انحصاری فروش تنباکو منجر شد.

8. جنبش تنباکو چه تأثیری بر مبارزات سیاسی و اجتماعی ایران گذاشت؟

   • پاسخ: باعث شد که فعالیت‌های رقابت‌آمیز از اصلاح رفتار حاکمان به سمت اصلاح ساختار حکومت تغییر کند و زمینه‌ساز جنبش عدالتخانه شود.

9. اهداف جنبش عدالتخانه چه بود؟

   • پاسخ:
   1. ایجاد اصلاحات در شیوه حکومت‌داری پادشاه
   2. تأسیس مجلس قانون‌گذاری برای وضع قوانین عادلانه و محدود کردن قدرت شاه

10. چرا تأسیس عدالتخانه در دوران قاجار اقدامی مشروع تلقی می‌شد؟

• پاسخ: زیرا در شرایطی که امکان تحقق حاکمیت ایده‌آل اسلامی وجود نداشت، این اقدام می‌توانست ظلم را تا حدی کنترل کند.

11. چرا جنبش عدالتخانه را می‌توان یک انقلاب اجتماعی دانست؟

• پاسخ: زیرا ساختار سیاسی و نحوه تعامل مردم با حکومت را تغییر داد.

12. تفاوت دیدگاه‌های منورالفکران و علمای دینی درباره مشروطه چه بود؟

• پاسخ: منورالفکران به دنبال حکومتی سکولار مشابه انگلستان بودند، اما علمای دینی می‌خواستند حکومت را مشروط به اجرای احکام اسلامی کنند.

13. چگونه رقابت بین بیدارگران اسلامی و منورالفکران پایان یافت؟

• پاسخ: با دخالت استعمارگران، به‌ویژه انگلستان، و حمایت آن‌ها از جریان منورالفکران، که در نهایت به روی کار آمدن حکومت استبدادی رضاخان منجر شد.

14. شکست علمای دینی در نهضت مشروطه چه تأثیری بر فعالیت‌های آن‌ها داشت؟

• پاسخ: آن‌ها به سیاست «مقاومت منفی» بازگشتند و این وضعیت تا آغاز انقلاب اسلامی ادامه یافت.

15. شرایطی که منجر به شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران شد، چه بود؟

• پاسخ:

1. هفتاد سال پس از مشروطه و پنجاه سال حکومت پهلوی

2. حذف روشنفکران چپ از رقابت‌های سیاسی داخلی

3. تغییر رویکرد مردم از مقاومت منفی به فعالیت رقابت‌آمیز به رهبری امام خمینی

4. تبدیل حرکت اصلاحی به یک حرکت انقلابی

5. نقش حاکمیت دینی در اندیشه سیاسی شیعه چیست؟

• پاسخ: حاکمیت مشروع از دیدگاه شیعه توسط پیامبر و ائمه شکل گرفته و در دوران غیبت به فقیهانی منتقل می‌شود که شرایط لازم مانند علم، عدالت و توانایی اجرای احکام الهی را دارند.

17. مشکل عدالتخانه تأسیس‌شده در دوره قاجار چه بود؟

• پاسخ: قوانین عادلانه را بر حاکمانی تحمیل می‌کرد که خود به عدالت پایبند نبودند و از طریق حمایت‌های استعماری یا روش‌های غیرمشروع به قدرت رسیده بودند.

18. جایگاه مشروطه در اندیشه اجتماعی و سیاسی تشیع چیست؟

• پاسخ: در شرایطی که امکان برپایی حکومت اسلامی وجود نداشت، مشروطه نسبت به استبداد، گزینه‌ای بهتر محسوب می‌شد.

19. ویژگی مشترک انقلاب اسلامی با جنبش‌های آزادی‌بخش چه بود؟

• پاسخ: هر دو دارای جهت‌گیری ضد استعماری بودند.

20. چه تفاوت‌هایی بین انقلاب اسلامی ایران و جنبش‌های آزادی‌بخش قرن بیستم وجود دارد؟

• پاسخ:

1. جنبش‌های آزادی‌بخش گرایش به شرق داشتند، اما انقلاب اسلامی وابسته به هیچ قدرت خارجی نبود.
2. انقلاب اسلامی برخاسته از عقاید اسلامی و مردم بود، نه یک جنبش چریکی.
3. انقلاب اسلامی ریشه در آموزه‌های دینی داشت، در حالی که جنبش‌های آزادی‌بخش از نظریه‌های فلسفی غربی الهام می‌گرفتند.
4. انقلاب اسلامی علاوه بر تغییرات سیاسی، یک جنبش فرهنگی و تمدنی نیز بود.
5. انقلاب اسلامی منجر به قطع وابستگی شد، اما بسیاری از جنبش‌های آزادی‌بخش فقط استعمار مستقیم را کنار زدند.

جمع‌بندی

تحولات سیاسی و اجتماعی ایران از دوره قاجار تا انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که علمای شیعه همواره نقش تعیین‌کننده‌ای در مبارزات مردمی داشته‌اند. در ابتدا، با مقاومت منفی در برابر حکومت‌های غیرمشروع، تلاش کردند از دخالت مستقیم در سیاست خودداری کنند. اما با مشاهده وابستگی حکومت قاجار به بیگانگان، وارد فاز رقابت سیاسی شدند که در نهایت به انقلاب مشروطه انجامید. اگرچه مشروطه به دلیل دخالت استعمار به انحراف کشیده شد، اما تجربه‌های آن زمینه‌ساز انقلاب اسلامی شد که تفاوت‌های اساسی با سایر انقلاب‌ها و جنبش‌های آزادی‌بخش داشت. انقلاب اسلامی ایران نه‌تنها ساختار سیاسی کشور را تغییر داد، بلکه یک تحول فرهنگی و تمدنی نیز ایجاد کرد که هنوز هم تأثیرات آن ادامه دارد.