سوالات جامعه شناسی دهم انسانی درس دوازدهم تحولات هویتی جهان اجتماعی با جواب

درس دوازدهم کتاب جامعه‌شناسی پایه دهم انسانی، به بررسی موضوعات بسیار مهمی چون تعامل جهان‌های اجتماعی، هویت فرهنگی، خودباختگی فرهنگی و همچنین از خودبیگانگی می‌پردازد. این مفاهیم برای فهم بهتر وضعیت جوامع در مواجهه با فرهنگ‌های گوناگون و نحوه‌ی برخورد آن‌ها با ارزش‌ها و عقاید یکدیگر بسیار ضروری هستند. در ادامه، مجموعه‌ای از سوالات و پاسخ‌هایی برای این درس آورده شده است تا هم مفاهیم بهتر جا بیفتد و هم آمادگی برای امتحانات افزایش یابد.

سوالات جامعه‌شناسی دهم انسانی – درس دوازدهم

۱. جهان‌های اجتماعی به چه شیوه‌هایی با یکدیگر در ارتباط قرار می‌گیرند؟
پاسخ: ارتباط بین جهان‌های اجتماعی می‌تواند در قالب‌های مختلفی شکل بگیرد؛ گاهی در سطح هنجارها و نمادها، یا در سبک زندگی نمود می‌یابد، و گاهی هم در لایه‌های عمیق‌تری مثل عقاید، ارزش‌ها و باورهای بنیادی.

۲. ارتباط بین جوامع در چه سطوحی قابل مشاهده است؟
پاسخ: این تعاملات می‌تواند هم در ظاهر مانند شیوه‌های زندگی و نمادها باشد و هم در بُعد فکری و ارزشی مانند باورها، آرمان‌ها و اصول اجتماعی.

۳. چه شرایطی سبب رشد و گسترش یک جهان اجتماعی می‌شود؟
پاسخ: زمانی که یک جامعه در عین حفظ ارزش‌ها و باورهای اصلی خود، عناصر مفید سایر جوامع را با بازسازی و اصلاح بپذیرد، بستر مناسبی برای پیشرفت و گسترش خود فراهم می‌آورد.

۴. برخورد جهان اسلام با سایر فرهنگ‌ها در قرون اولیه چگونه بود؟
پاسخ: در آن دوران، جهان اسلام با حفظ اصالت فرهنگی خویش، با دیگر فرهنگ‌ها تعامل برقرار کرد و فقط عناصری را که با هویت اسلامی هم‌خوانی داشتند پذیرفت و در صورت لزوم، آن‌ها را اصلاح کرد.

۵. چرا مسلمانان فقط جنبه‌های عقلانی فرهنگ یونان و روم را پذیرفتند؟
پاسخ: چون اسلام اهمیت زیادی برای عقل و تعقل قائل است، فقط بخش‌های عقلی این فرهنگ‌ها مثل فلسفه، ریاضیات و پزشکی را جذب کرد.

۶. مسلمانان در مواجهه با فرهنگ‌های یونانی و رومی چگونه انتخاب‌گرانه رفتار کردند؟
پاسخ: آن‌ها با دیدی انتقادی و توحیدی فقط مفاهیم عقل‌محور را پذیرفتند و از باورهای اساطیری و شرک‌آلود آن فرهنگ‌ها پرهیز کردند.

۷. چرا مفاهیم اساطیری و شرک‌آمیز یونان و روم توسط مسلمانان رد شد؟
پاسخ: چون با اصول توحیدی اسلام ناسازگار بود و به همین علت از آن‌ها دوری کردند.

۸. نمونه‌ای از گزینش عقلانی مسلمانان و رد عناصر اسطوره‌ای را ذکر کنید.
پاسخ: ترجمه‌ی آثار علمی مانند کتاب‌های پزشکی و نجومی یونانی انجام شد، اما متون افسانه‌ای و اسطوره‌ای آن‌ها کنار گذاشته شد.

۹. چه زمانی یک جهان اجتماعی دچار تغییرات هویتی می‌شود؟
پاسخ: هنگامی که در تبادل فرهنگی با دیگر جوامع، اصول و ارزش‌های خود را نادیده بگیرد، به‌مرور دچار دگرگونی در هویت می‌شود.

۱۰. چگونه یک جامعه به جامعه‌ای دیگر می‌پیوندد؟
پاسخ: وقتی جامعه‌ای باورها و ارزش‌های یک جامعه دیگر را بپذیرد، در مسیر دگرگونی به آن جامعه ملحق می‌شود.

۱۱. تعامل جهان اسلام با دیگر فرهنگ‌ها چه تاثیری روی آن‌ها گذاشت؟
پاسخ: سبب شد برخی از جوامع مانند ایران و مصر، عقاید توحیدی اسلام را بپذیرند و تغییرات هویتی گسترده‌ای را تجربه کنند.

۱۲. تحول هویتی جوامع چه اشکالی دارد؟
پاسخ: یا جامعه‌ای کاملاً به جامعه دیگر ملحق می‌شود (مثل مصر)، یا با پذیرش بخشی از آن، هویت جدیدی پیدا می‌کند (مثل غرب پس از جنگ‌های صلیبی).

۱۳. تعامل واقعی بین جوامع چگونه رخ می‌دهد؟
پاسخ: زمانی که مردم یک جامعه با ذهنی فعال و خلاق، به دنبال پاسخ به نیازها و مسائل خود از طریق ارتباط با جوامع دیگر باشند.

۱۴. خودباختگی فرهنگی چگونه ایجاد می‌شود؟
پاسخ: اگر اعضای یک جامعه شیفته و مقهور فرهنگ دیگر شوند و خلاقیت خود را در انتخاب عناصر فرهنگی از دست بدهند، دچار خودباختگی می‌شوند.

۱۵. در چه صورتی تعامل فرهنگی به خودباختگی تبدیل می‌شود؟
پاسخ: زمانی که جامعه به صورت تقلیدی، عناصر فرهنگ دیگر را بدون تحلیل و ارزیابی می‌پذیرد و ارزش‌های خود را فراموش می‌کند.

۱۶. ویژگی‌های یک جامعه خودباخته چیست؟
پاسخ: تقلیدی رفتار می‌کند، گذشته خود را از یاد می‌برد، توانایی رشد فرهنگ بومی را ندارد و حتی به فرهنگ جدید هم به‌طور کامل نمی‌پیوندد.

۱۷. اصطلاح «از اینجا رانده و از آنجا مانده» به کدام جامعه اشاره دارد؟
پاسخ: جامعه‌ای که هویت خود را از دست داده و نتوانسته با فرهنگ بیگانه هم پیوند بخورد؛ یعنی جامعه خودباخته.

۱۸. چرا جامعه خودباخته، تقلیدی رفتار می‌کند؟
پاسخ: چون پیوند خود را با تاریخ و فرهنگ اصیلش از دست داده و دیگر ریشه‌ای برای تفکر مستقل ندارد.

۱۹. علت اصلی خودباختگی جوامع در برابر غرب چیست؟
پاسخ: قدرت اقتصادی و سیاسی غرب باعث شد بسیاری از جوامع مرعوب آن شوند و به خودباختگی فرهنگی دچار گردند.

۲۰. «غرب‌زدگی» را تعریف کنید.
پاسخ: حالتی از خودباختگی در برابر تمدن غربی که باعث از خود بیگانگی فرهنگی جوامع غیرغربی می‌شود.

۲۱. غرب‌زدگی چه مانعی برای تعامل جوامع با غرب ایجاد می‌کند؟
پاسخ: مهم‌ترین مانع برای تعامل واقعی فرهنگی و فکری با غرب است.

۲۲. نقش رسانه‌ها در منازعه‌های هویتی چیست؟
پاسخ: رسانه‌ها با عبور از مرزهای جغرافیایی، عقاید مختلف را در دسترس عموم قرار داده‌اند و در عمق باورهای فرهنگی نفوذ می‌کنند.

۲۳. منظور از ازخودبیگانگی چیست؟
پاسخ: وضعیتی که فرد یا جامعه دیگر خودش را نشناسد و از هویت حقیقی‌اش جدا شود.

۲۴. از خودبیگانگی فرهنگی چیست؟
پاسخ: حالتی که در آن، جوامع نه‌تنها گذشته بلکه حقیقت وجودی خود را فراموش می‌کنند.

۲۵. چند نوع از خودبیگانگی وجود دارد؟
پاسخ: دو نوع اصلی دارد: فردی و فرهنگی (اجتماعی).

۲۶. دو نوع اصلی از خودبیگانگی فرهنگی را نام ببرید.
پاسخ: یکی از نوع تاریخی و دیگری فطری یا حقیقی است.

۲۷. از خودبیگانگی تاریخی یعنی چه؟
پاسخ: فراموش کردن تاریخ و گذشته فرهنگی یک جامعه در تعامل با فرهنگ دیگر.

۲۸. از خودبیگانگی فطری یعنی چه؟
پاسخ: زمانی که باورها و عقاید جامعه مانع درک حقیقت انسان و جهان می‌شود.

۲۹. چه جوامعی باعث دوری انسان از حقیقت می‌شوند؟
پاسخ: جوامعی که بر اساس فطرت شکل نگرفته‌اند و از ارزش‌های الهی دور هستند.

۳۰. قرآن درباره جوامعی که انسان را از حقیقت دور می‌کنند چه می‌گوید؟
پاسخ: این جوامع تصویری کاذب از انسان ارائه می‌دهند که انسان را دچار اضطراب، تشویش و سرگشتگی می‌کند.

۳۱. از نگاه قرآن، انسان چگونه به حقیقت می‌رسد؟
پاسخ: تنها با نگاه توحیدی به خود و جهان می‌توان به شناخت حقیقت دست یافت.

۳۲. پیامدهای از خودبیگانگی فطری برای انسان چیست؟
پاسخ: شناخت نادرست، دوری از حقیقت، ناآرامی، اضطراب، و در نهایت، عصیان و اعتراض درونی.

۳۳. طبق قرآن، عامل فراموشی انسان از خود چیست؟
پاسخ: فراموش کردن خدا. سوره حشر، آیه ۱۹: «مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند، پس خدا نیز آن‌ها را از یاد خودشان برد.»

۳۴. کدام جهان‌های اجتماعی باعث دوری انسان از حقیقت می‌شوند؟
پاسخ: جوامعی با نظام‌های مشرکانه، اساطیری یا صرفاً مادی‌گرا.

۳۵. تنها کدام نوع جهان اجتماعی می‌تواند انسان را به حقیقت رهنمون شود؟
پاسخ: جهان اجتماعی توحیدی.

۳۶. انسان خودآگاه چه امتیازاتی دارد؟
پاسخ: شناخت عمیق‌تری از حقیقت خود و جهان، آرامش درونی، استقلال فکری، و توانایی تشخیص سره از ناسره در فرهنگ‌ها.

جمع‌بندی

درس دوازدهم جامعه‌شناسی دهم انسانی، از مهم‌ترین مباحث این پایه محسوب می‌شود که نگاهی ژرف به تعامل بین جوامع و آثار فرهنگی آن دارد. دانش‌آموز با درک این مفاهیم، نه‌تنها آمادگی بیشتری برای امتحانات به‌دست می‌آورد، بلکه می‌تواند نگاهی انتقادی، منطقی و مسئولانه نسبت به تحولات فرهنگی جامعه‌ی خود داشته باشد. تعامل سازنده، شناخت ریشه‌ها و پرهیز از خودباختگی، از کلیدی‌ترین پیام‌های این درس هستند.